Het verdriet van Brazilië: Wat betekende Ayrton Senna voor zijn thuisland?

Aan succesvolle Formule 1-coureurs heeft het Brazilië met wereldkampioenen Emerson Fittipaldi en Nelson Piquet nooit ontbroken. Toch was er maar één man voor wie het hart van de racegekke Brazilianen sneller ging kloppen. Voor hen was Ayrton Senna niet zomaar een coureur. Hij was een heilige. Voor FORMULE 1 schreef Mischa Bijenhof in 2011 over het nationaal verdriet van Brazilië, een nog altijd relevant artikel over de betekenis van Senna in eigen land.

“Wat Ayrton onderscheidde van Emerson en Nelson”, zegt Rubens Barrichello, “is dat hij een mythe is. Ook toen hij nog leefde hing er een zweem van onaantastbaarheid om hem heen. Na zijn dood is dat alleen maar sterker geworden.”Barrichello heeft altijd een speciale band gehad met Senna. Hij beschouwde hem als zijn leermeester. Toen Barrichello in 1994 tijdens de vrije trainingen voor de Grand Prix van San Marino een zwaar ongeluk had, was Senna de eerste die hem in het ziekenhuis kwam opzoeken.

Gapend gat
De afloop van dat inktzwarte weekend is bekend, en Barrichello zou door zijn landgenoten nog jarenlang worden gezien als de rechtmatige opvolger van de verongelukte drievoudig wereldkampioen. Maar het gat dat Senna achterliet, kon niet door Barrichello worden opgevuld, noch door Felipe Massa, de andere succesvolle Braziliaanse Formule 1-coureur. Beiden kregen ze de erfenis van hun betreurde landgenoot als loden last om de schouders gehangen, maar geen van beiden slaagden ze erin hem te evenaren.

Lees ook: Olav Mol: ‘Senna was superaardig, maar reed je op de baan gewoon in tweeën’

(tekst gaat verder onder de foto)

Was het dan toch de dood die Senna’s status als icoon van de Braziliaanse autosport bezegelde? Want als het vanwege zijn leven was, waarom zijn Fittipaldi en Piquet dan niet uitgegroeid tot nationale symbolen? Rubens Barrichello geeft het antwoord. “Emerson en Ayrton hadden qua karakter veel gemeen”, zegt Barrichello. “Beiden waren ze zachtaardig en gereserveerd. De perceptie die de Brazilianen van Emerson hebben is anders dan bij Senna, omdat hij in een tijd reed waarin Formule 1 nog amper op televisie was. Hij is weliswaar tweemaal kampioen geworden, maar voor een groot deel van de Braziliaanse bevolking bestond Formule 1 helemaal niet. Voor de insiders was Emerson  destijds net zo goed een sensatie als Ayrton dat was. Hj is niet voor niets jarenlang de jongste wereldkampioen ooit geweest. Maar het grote publiek had daar geen weet van.”

Lompe Piquet
Voor Nelson Piquet, net als Senna driemaal wereldkampioen, ligt het anders. Hij vierde zijn triomfen in hetzelfde tijdperk als Senna, maar slaagde er niet in de harten van zijn landgenoten daarmee te veroveren. “Piquet was hard, soms zelfs kil”, zegt Barrichello. “Hij maakte gemene grappen over andere coureurs, zoals die keer dat hij de vrouw van Nigel Mansell beledigde. Ook deed hij weinig voor zijn land en veel fans hadden moeite zich met hem te identificeren. Het cynisme van Piquet paste niet goed bij de Braziliaanse mentaliteit.”

Na Senna’s dood werd bekend dat de coureur gedurende zijn carrière een klein fortuin aan liefdadigheid had uitgegeven. Exacte bedragen zijn er niet, maar volgens schattingen doneerde Senna minstens vierhonderd miljoen dollar van zijn vermogen aan kinderhulp in zijn thuisland. Tijdens zijn leven gaf hij hier geen ruchtbaarheid aan, maar vlak voor zijn dood besprak Senna met zijn zus Viviane de mogelijkheid om een stichting op te richten die zich zou inzetten voor het leven van kansarme kinderen in Brazilië. Deze Senna Foundation kwam er ook, een half jaar na zijn dood, en inmiddels zijn miljoenen dollars vergaard voor het oprichten van scholen in arme wijken.

Lees ook: Historie: de beroemdste regenraces van Ayrton Senna

‘Het is niet aan mij om te zorgen dat mensen mij aardig vinden’
Dat Senna zijn liefdadigheidswerk altijd geheim hield, past volgens Rubens Barrichello bij het karakter van zijn landgenoot. “Ayrton was erg gesloten. Hij hechtte erg veel waarde aan zijn familieleven, maar hield dat voor zichzelf. Hij was ook verlegen en had moeite om over persoonlijke dingen te praten.” Voor een deel kwam dat door de controversiële reputatie die Senna als coureur verwierf. “Als je beroemd wordt, dan beginnen de moeilijkheden en misverstanden zich snel op te stapelen”, vertelde Senna in 1990 in een interview. “Het is niet aan mij om te zorgen dat mensen mij aardig vinden. Ik ben een professionele coureur, het enige dat van mij verwacht wordt is dat ik races win. Geliefd zijn hoort niet bij mijn werk.”

Het klinkt paradoxaal, gezien de grote schare bewonderaars die Senna al bij leven had, maar het was voor de ingetogen Braziliaan de enige manier om met zijn roem om te kunnen gaan. “Aardig zijn heeft in deze business geen enkele betekenis”, vertelde Senna een jaar voor zijn dood. “Als het daar om gaat kan ik net zo goed iets anders gaan doen. Dit is een harde, competitieve omgeving, en om daar in te slagen moet je zelf ook hard en competitief zijn. Als je dat niet bent, wordt je opgeslokt, hoe moeilijk het soms ook is.”

(tekst gaat verder onder de foto)

Twee gezichten
Liefdadigheidswerk paste overduidelijk niet bij die levensinstelling, en daarom hield Senna die zaken gescheiden. De postume waardering die hij ervoor kreeg, is echter geen verklaring voor de mateloze populariteit die Senna tijdens zijn leven genoot. Wellicht is het juiste de tegenstrijdigheid tussen zijn mateloze ambitie om de beste te zijn, en zijn ingetogen, zachtaardige karakter naast de baan. Livio Oricchio is journalist voor de Braziliaanse krant O Estado de São Paolo. Hij denkt dat Senna zijn status van nationale held te danken heeft aan zijn wil om te winnen. “Toen Rubens Barrichello naar Ferrari ging, dachten veel Brazilianen dat hij de nieuwe Braziliaanse wereldkampioen zou worden en eindelijk in de voetsporen van Senna zou treden. Maar toen Rubens tweede viool achter Michael moest spelen, en na enige tijd ogenschijnlijk ook genoegen nam met die rol, had hij voor veel van zijn landgenoten afgedaan. Die houding begrepen ze niet. Senna zou zoiets immers nooit hebben laten gebeuren.”

Lees ook: Ecclestone: ‘Dood Senna was goed voor F1’

Miljoenen bij rouwprocessie
Dat Senna diep gelovig was, maakte ook dat in het van religie doordrenkte Brazilië veel mensen zich in hem herkenden. Hij mocht dan een miljonair zijn die er geen geheim van maakte in zijn vrije tijd graag met dure speeltjes in de weer te zijn – Senna had een indrukwekkende collectie (model) vliegtuigen en helikopters en een aantal speciaal voor hem gebouwde Ducati-motorfietsen – toch was hij een van hen.

De rouwstoet die Senna naar de Morumbi-begraafplaats in Sao Paulo bracht, werd gadegeslagen door circa drie miljoen mensen, die op deze manier hun held de laatste groet brachten. Later dat jaar droeg de nationale voetbalploeg hun overwinning op het WK voetbal aan de coureur op, en wie vanaf het vliegveld van Sao Paulo naar het centrum van de Braziliaanse miljoenenstad rijdt, doet dat over de Ayrton Senna-snelweg. In 2009 hield het blad Autosport een enquete waarin niet minder dan 217 huidige en voormalige Formule 1-coureurs konden stemmen op de beste coureur ooit. Senna werd door zijn collega’s met een verpletterende meerderheid tot winnaar uitgeroepen.